Introductie klimaat

Hier vindt u een beeldverhaal over het klimaat in Nederland.
De feiten en gezondheidseffecten, het actuele beleid en de omgevingswet.
Meer weten wat u lokaal kunt doen? Bekijk het hier.

Het klimaat verandert wereldwijd en ook in Nederland. De gemiddelde temperatuur over de afgelopen eeuw is gestegen, de hoeveelheid en intensiteit van neerslag zijn toegenomen en zeer warme dagen komen vaker voor. Klimaatverandering heeft effect op de landbouw, de verspreiding van ziekteverwekkers, de drinkwatervoorziening, de hoogwaterbescherming en talloze andere terreinen. De gevolgen van klimaatveranderingen, zoals overstromingen, verspreiding van water- en vector-gebonden ziekten, hittestress, kunnen economische en maatschappelijke gevolgen hebben.

In dit beeldverhaal ligt de focus op de effecten van klimaatverandering op de gezondheid, veiligheid, luchtkwaliteit en voedselvoorziening.  Daarbij wordt ingegaan op het landelijke en regionale beleid gericht op klimaatadaptatie en mitigatie. Doel daarbij is het inrichten van een duurzame en gezonde leefomgeving.

In het onderstaande filmpje wordt de klimaatproblematiek in wereldwijd perspectief belicht.

Video Climate Challenge 2030

Effecten op Gezondheid

Bij de gezondheidseffecten van klimaat kan een onderscheid worden gemaakt tussen gezondheidsproblemen als gevolg van:

  • Toenemende temperatuur
  • Extreme weersomstandigheden
  • Afname van de luchtkwaliteit (door broeikasgassen, fijnstof en ozon)
  • Toename risico's van Infectieziekten

Hieraan gerelateerde gezondheidsproblemen kunnen zijn: verergering van hart- en vaataandoeningen, Luchtwegaandoeningen en een toename van allergie-gerelateerde aandoeningen. Infectieziekten die vaker voor kunnen komen zijn onder meer Lyme en Malaria. In de infographic hiernaast staat een schematisch overzicht opgenomen.


Risicogroepen

De negatieve impact van klimaatverandering op de gezondheid treft vooral bepaalde risicogroepen zoals kinderen, ouderen en mensen die een ziekte onder de leden hebben. Ook mensen die in armoede leven lopen grotere risico's.

Stedelijk Hitte Eiland Effect

De onderstaande kaart geeft het stedelijk hitte-eiland effect (UHI) weer in °C. Dit is het gemiddelde verschil in de luchttemperatuur tussen de stedelijke en omliggende landelijke gebieden. Het effect is het sterkst 's nachts. Het zorgt ervoor dat de luchttemperatuur 's nachts niet daalt waardoor gevoelige bevolkingsgroepen (baby's, kinderen, ouderen) gezondheidseffecten ondervinden. De waarden op de kaart zijn jaargemiddelden. Het temperatuurverschil tussen stad en omringend gebied blijft daardoor onder de 3°C. Op hete zomerdagen kan het verschil echter beduidend verder oplopen dan de waarden in de kaart, zeker tijdens de avonden als het platteland sneller afkoelt dan de stad. Het is van belang om te weten waar de grootste overlast zich bevindt om maatregelen te kunnen nemen. De kaart is ontwikkeld door het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu). Voor meer informatie over deze en andere kaarten en de duiding ervan: https://www.atlasleefomgeving.nl/thema/klimaatverandering

Hitte-Eilanden in Steden

Verkoelend Effect van Groen en Water

Op de kaart ziet u het verkoelend effect van groen (bomen e.d.) en blauw (water) in stedelijke gebieden (in °C). Het stedelijk hitte-eiland effect zorgt ervoor dat de luchttemperatuur 's nachts niet daalt, waardoor gevoelige bevolkingsgroepen (baby's, kinderen, ouderen) gezondheidseffecten kunnen ondervinden. Inzicht in de locatie van groen en water is belangrijk voor stedenbouwkundige ontwerpers en beleidsmedewerkers klimaatadaptatie. De kaart is gemaakt door Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu)). U kunt de kaart hier downloaden (475 MB).

Kaart Verkoelend Effect Groen en Water

Landelijk Klimaat Beleid

Op 28 juni 2019 heeft het kabinet het klimaatakkoord gepubliceerd. Het klimaatbeleid is de Nederlandse uitwerking van de internationale klimaatafspraken van Parijs (2015). Het ontwerp van het Klimaatakkoord uit december 2018 bevat een samenhangend pakket aan maatregelen dat moet resulteren in een CO2-reductie van tenminste 49% in 2030 ten opzichte van het jaar 1990.

Nationale Omgevingsvisie

De Nationale Omgevingsvisie (NOVI) biedt een duurzaam perspectief voor onze leefomgeving. Hiermee kunnen we inspelen op de grote uitdagingen die voor ons liggen. Allerlei trends en ontwikkelingen hebben invloed op onze leefomgeving. Veranderende en groeiende steden, de overgang naar een duurzame en circulaire economie en het aanpassen aan de gevolgen van de klimaatverandering vormen slechts een deel van de opgave.  Dit biedt kansen, maar vraagt wel om zorgvuldige keuzes. Want onze ruimte, zowel boven-, als ondergronds, is een schaars goed. Het combineren van al die opgaven vraagt een nieuwe manier van werken. Niet van bovenaf opgelegd, maar in goede samenwerking tussen overheden, bedrijven, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en burgers. De NOVI biedt een kader, geeft richting en maakt keuzes waar dat kan. Tegelijkertijd is er ruimte voor regionaal maatwerk en gebiedsgerichte uitwerking. Omdat de verantwoordelijkheid voor het omgevingsbeleid voor een groot deel bij provincies, gemeenten en waterschappen ligt, kunnen inhoudelijke keuzes in veel gevallen het beste regionaal worden gemaakt. Aan de hand van een toekomstperspectief op 2050 brengt de NOVI de langetermijnvisie in beeld. Op nationale belangen wil het Rijk sturen en richting geven. Die komen samen in vier prioriteiten, waaronder:

Ruimte voor klimaatadaptatie

Nederland moet zich aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering, zoals zeespiegelstijging, hogere rivierafvoeren, wateroverlast en langere perioden van droogte. Nederland wil in 2050 klimaatbestendig en waterrobuust zijn. Dit vraagt om maatregelen in de leefomgeving, bijvoorbeeld voldoende groen en ruimte voor wateropslag in onze steden. Voordeel is dat daarmee tegelijk de leefomgevingskwaliteit verbeterd wordt en het kansen biedt voor natuur.

Energietransitie

In 2050 heeft Nederland een duurzame energievoorziening. Dit vraagt ruimte, onder meer voor windmolens en zonnepanelen. Wind op zee heeft de voorkeur, maar ook op land zijn windmolens nodig. Door deze zoveel mogelijk te clusteren, voorkomen we versnippering over het landschap en benutten we de ruimte zo efficiënt mogelijk.

windmolen

Voorwaarde is dat bewoners goed betrokken zijn en invloed hebben op het gebruik, en waar dat kan meeprofiteren in de opbrengsten. De aanleg van zonneparken in het landschap moeten we zoveel mogelijk beperken. We plaatsen bij voorkeur eerst zoveel mogelijk zonnepanelen op daken en gevels. Het Rijk zet zich in voor het maken van ruimtelijke reserveringen voor het hoofdenergiesysteem op nationale schaal.

Trends in de tijd

Trends zonder Klimaat Akkoord

Zonder gericht klimaat beleid zal de temperatuur verder stijgen en onder meer de luchtkwalititeit afnemen. De effecten van klimaatverandering hebben invloed op de gezondheid van de mens. Ook de maatregelen die worden toegepast om klimaatverandering tegen te gaan (mitigatie) en om ons aan te passen aan het veranderend klimaat (adaptatie) hebben gevolgen voor de gezondheid. Deze gevolgen kunnen zowel gezondheidswinst als –verlies opleveren.

Trends met Klimaat Akkoord

In de Infographic hieronder staat de ontwikkelingen in de tijd geschetst als het klimaat akkoord geheel gerealiseerd wordt. Belangrijke mijlpalen in de uitvoering zijn:

  • De RES Regio's maken in 2021 bekend hoe ze de landelijke opgaven invullen.
  • Tot 2030 wordt ingezet op de volgende mijlpalen:
    • CO2 heffing voor industrie treedt in werking
    • Gemeenten besluiten wanneer welke wijk van het aardgas gaat
    • Verduurzaming landbouw, landgebruik en modernisering kassen
    • 70% van de electriciteit is afkomstig uit hernieuwbare energiebronnen
  • In 2030 resulteert het Klimaat akkoord in een CO2 uitstoot die 49% minder is dan in 1990.
  • Vanaf 2030 zijn 1,5 miljoen gebouwen verduurzaamd, nieuwe auto's emissieloos en landbouw en landgebruik klimaat neutraal.
  • In 2050 resulteert het Klimaat akkoord in een CO2 uitstoot die 95% minder is dan in 1990.
Klimaat akkoord

Klimaat en Voeding

Voedselbeleid

Om klimaatverandering aan te pakken, moet de CO2 uitstoot in Nederland in 2050 95% verlaagd zijn.  Om dat te kunnen realiseren zullen ook boeren een actieve bijdrage moeten leveren. De overheid moet onder meer helder maken hoeveel broeikasgassen er mogen worden uitgestoten. Boeren kunnen op basis daarvan hun investeringen plannen, hun bedrijfsvoering veranderen of besluiten te stoppen.

Ook stimuleert de overheid dat de consument zijn voedselpatroon aanpast. Meer plantaardig eten en minder dierlijke eiwitten. Regionaal en lokaal kunnen retail en horeca consumenten stimuleren om duurzame keuzes te maken. In het filmpje hieronder wordt deze transitie toegelicht.
 

RLI - Voedselbeleid

We hebben het goed in Nederland.
Er is genoeg voedsel.
We exporteren zelfs veel.
Toch moet dat anders.
Waarom?
We hebben afgesproken klimaatverandering aan te pakken.
Onze CO2 uitstoot moet in 2050 met 95% terug.
Terwijl ons vee nu al 10% van onze totale hoeveelheid CO2 uitstoot.
Het roer moet dus om.
In hoeveel veel we houden.
Én in wat we eten.
Maar..!
Als we nú aanpakken, kunnen we die overgang zo soepel mogelijk maken.
Wat kunnen we doen?
Overheid, laat boeren weten waar ze aan toe zijn.
Vertel ze hoeveel broeikasgassen ze komende jaren mogen uitstoten.
Dan kunnen ze hun investeringen plannen, hun bedrijfsvoering veranderen of besluiten te stoppen.
Consument, zorg dat je bord er anders uit gaat zien.
Geen 60% dierlijke eiwitten, maar maximaal 40%.
Meer plantaardig eten dus.
Dat is ook nog eens gezonder.
De overheid kan dit stimuleren.
Met adviezen of BTW verhoging bijvoorbeeld.
Samen komen we verder.
Retail en horeca, help samen de consument duurzame keuzes te maken.
Voedselindustrie, retail en boeren, werk samen aan duurzamere producten.
Kortom, overheid, consument en bedrijfsleven: ga nú samen aan de slag.
Zo gaat het roer soepel om.

Regionale Ontwikkelingen Klimaat

Regionale Energie Strategie

Met het Nationaal Programma RES ondersteunt de Rijkoverheid regio's bij het maken van de Regionale Energie Strategie (RES). Denk daarbij aan kennis ontwikkelen en delen, data ondersteuning (analyses en rekenmethodieken) of informatie over het Klimaatakkoord. Nederland is opgedeeld in 30 energie-regio’s. Elke gemeente, provincie en waterschap werkt binnen deze energie-regio’s samen met stakeholders aan een Regionale Energiestrategie (RES). De RES is een instrument om gezamenlijk te komen tot keuzes voor de opwekking van duurzame elektriciteit, de warmtetransitie in de gebouwde omgeving en de daarvoor benodigde opslag en energie infrastructuur.
 

RES

 

Netwerk Lokaal Klimaatbeleid

Het Netwerk Lokaal Klimaatbeleid is bedoeld voor medewerkers van gemeenten, provincies, waterschappen en andere (semi)overheden. In dit netwerk kunt u in een besloten omgeving kennis en ervaringen delen of vragen stellen aan duizenden collega’s die werken aan energie- en klimaatbeleid. De groepen die momenteel bestaan zijn: lokaal klimaatbeleid, hernieuwbare energie, duurzame mobiliteit, gebouwde omgeving, financiering, energiebesparing bedrijven en openbare verlichting. In elke groep participeren ongeveer 1000 mensen. https://www.lokaalklimaatportaal.nl/netwerk+klimaatmonitor

Meer Weten?