Energietransitie en een gezonde en veilige leefomgeving

Joost van der Ree (Programmamanager Klimaat RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu))

Over het algemeen zorgt de energietransitie voor een verbetering in de gezondheid (luchtkwaliteit en geluid) – blijkt uit drie recente onderzoeken van het RIVM. Op een aantal punten is nog wel aanvullend onderzoek nodig, zoals over binnenmilieu. Daarnaast zijn er ook ontwikkelingen met negatieve effecten voor gezondheid en veiligheid, die met de juiste beleidskeuzes kunnen worden verminderd. Grootste uitdaging in verduurzaming is het vraagstuk van warmtetransitie; daarvoor is verbetering nodig in de hele keten, ook door isolatie en ventilatie. De vraag is welk verhaal het beste aansluit bij de belevingswereld van mensen: dat het beter is voor de gezondheid, dat het woonklimaat prettiger wordt of dat de energierekening omlaag gaat?

Dichters van het energieke cultuurlandschap

Sven Stremke (Wageningen University & Research, Academy of Architecture Amsterdam), met bijdrage Dirk Oudes & Paolo Picchi  

Kijken naar de energietransitie met je intuïtieve (rechter) hersenhelft vanuit de architectuur. Wat is ervoor nodig om de transitie ‘aan te durven’? De jonge generatie kijkt alweer anders, bijvoorbeeld naar de kansen die het ook biedt voor nieuwe landschappen. Landelijk ontwerpers kunnen denken in beelden van or nieuwe landschappen in de toekomst, op basis van kenmerken van een plek, de betekenis en identiteit van een plek. De traditionele windmolens werden vroeger ook niet gewaardeerd, maar nu vind iedereen ze mooi. Op zoek naar het landschap van de 21e eeuw, met nieuw eigenaarschap en lokale trots, waarin het creëren van waarde en redeneren vanuit de leefomgeving centraal staat, waarin locaties worden geselecteerd op de hoogste belevings- en toekomstwaarde, niet op de laagste overlast.

Belevingsaspecten van nieuwe energiebronnen

Jaap de Wolf (Adviseur gezonde leefomgeving, GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst) Noord- en Oost-Gelderland)

Belevingsaspecten van nieuwe energiebronnen zijn dagelijks in het nieuws, bijvoorbeeld over zonneweides en windparken. Literatuur laat zien dat omwoners minder hinder ervaren van windturbines als ze zijn betrokken zijn bij de plaatsing ervan. Belevingsonderzoek is lastig vanwege beperkt aantal omwonenden en beperkte tijd tussen plaatsing en onderzoeken. Factoren die de ervaren hinder beïnvloeden zijn onder te verdelen in visuele, situationele, contextuele en persoonlijke factoren. Een zorgvuldig, transparant, tijdig en beïnvloedbaar proces is van belang, maar ook goede communicatie, mogelijke participatie, gemeentelijke regie, meldingen-systeem en afwegen van mogelijkheden voor profijtbeginsel of (financiële) compensatie van omwonenden.

Maak ruimte voor windmolens!? De plaats van gezondheid in het debat

Oscar Breugelmans (GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst) Amsterdam)

Bij het felle debat over de plaatsing van windmolens wordt de waarde van gezondheid door omwonenden ingezet als soort troefkaart die de waarde van duurzame energieopwekking overtreft. Dit zorgt voor een spagaat bij de gezondheidsprofessional die moet schipperen tussen de gemeente die windturbines binnen de wettelijke normen plaatst en tegenstanders die mobiliseren met noodoproepen over het gezondheidseffect. Alleen kennis is dan niet genoeg voor een expert; zo’n maatschappelijk debat vraagt ook (vaardige) communicatie, om kunnen gaan met weerstand en stressbestendigheid. De GGD wordt bovendien vaak ook pas betrokken als zoekgebieden bekend zijn en het debat al verhard. In Amsterdam is nu een reflectiefase ingelast om toe te werken naar een afwegingskader om zowel proces als locaties te toetsen op criteria als gezondheid, natuur en ruimtelijke voorkeuren.

Meer weten over Energietransitie?

Bekijk het beeldverhaal Gezonde en Veilige Energietransitie met veel extra informatie.