Het aanpassingsarsenaal van vrouwen

Omdat vrouwen niet zelf hun leefomgeving kunnen aanpassen, passen zij zichzelf aan om zich veilig te voelen. Het gaat hierbij meestal om vermijden van veiligheidsrisico’s of het vergroten van hun weerbaarheid. Denk aan: niet naar buiten gaan, routes aanpassen, interactie voorkomen (doen alsof je bezig bent), sleutels vasthouden, pepperspray of andere middelen bij je dragen, en alleen met een bekende de straat op gaan.

De angst van vrouwen komt voort uit culturele invloeden en persoonlijke ervaringen. Denk hierbij aan ouders die al vanaf jongs af aan grenzen stellen aan de “veilige leefwereld” van hun dochters. Je mag niet door die straat, niet over die dijk en als het laat wordt moet er altijd iemand mee naar huis fietsen (het liefst een jongen). De negatieve persoonlijke ervaringen lopen uiteen en zijn variërend van nafluiten tot achtervolging en seksueel misbruik. Het is niet niks om je als vrouw door de stad te bewegen.

It’s a man's world

Na-oorlogse wijken zijn ontworpen in de tijd dat vrouwen nog nauwelijks buitenshuis werkten. Mannelijke ontwerpers bepaalden toen - en daardoor nog steeds - hoe de leefomgeving eruit ziet. Uitgangspunt bij het ontwerpen was destijds namelijk gericht op een kleine actieradius van vrouwen: zij richten zich immers alleen op het huishouden en de kinderen. Echt ver van huis hoefden zij niet. Daarom werd geen rekening gehouden met vrouwen die onderweg naar hun werk zich prettig en veilig moeten voelen. Niet voor niks dus dat vrouwen zich niet altijd thuis voelen op straat.

In Rotterdam Zuid

In Rotterdam zijn twee plekken onderzocht die vooral worden gebruikt door mannen: het Zuiderpark en de omgeving rondom het Winkelcentrum Zuidplein. Hoe komt het dat vrouwen deze plekken veel minder gebruiken en welke aanpassingen in de fysieke inrichting kunnen er worden gedaan om dat te veranderen? Het bleek dat vrouwen op beide locaties vaak worden lastiggevallen en dat sprake is van weinig verlichting en suboptimale zichtlijnen, waardoor vluchtroutes niet herkenbaar zijn.

Het Zuiderpark werd aangelegd om de onrust van de drukke binnenstad te verplaatsen, met als gevolg dat de plek als uitlaatklep dient voor mannen. Zo zijn er genoeg plekken voor mannen om te sporten en samen te komen met vrienden, die zijn er voor vrouwen veel minder. Ook blijken vrouwen zich vaak niet veilig genoeg te voelen om het park te gebruiken. Dit geldt ook voor de omgeving rondom Zuidplein, waaronder het OV-knooppunt. Daar geven vrouwen die rondom Zuidplein werken zelfs aan ’s avonds niet alleen naar huis te durven reizen na hun werk. Het ontwerp van de openbare ruimte beïnvloedt dus niet alleen de veiligheidservaring van bepaalde routes, maar belemmert ook de keuzes die vrouwen maken qua werk en school.
 

_{Bron: Geertje Slingerland (TU Delft)}

Ontwerpen voor vrouwen

Vrouwen gebruiken de stad vooral om doorheen te bewegen, van A naar B en dan door naar C. Ten opzichte van mannen zijn ze minder geneigd om te blijven hangen op een plek. Hierdoor zijn drie locaties essentieel: looproutes, knooppunten in het openbaar vervoer en winkelgebieden. Bij (her)ontwerp van de stad verdienen deze plekken extra aandacht.

De sleutel tot een veilige beleving zijn de ogen op straat. De mensen met wie je de buitenruimte deelt hebben een grote invloed op hoe je dat gebruik ervaart. Hierbij gaat het zowel om de kwantiteit (niet té druk en niet té leeg) als de kwaliteit (een gevarieerd publiek). Het is belangrijk op te merken dat niet alle vormen van toezicht bijdragen aan de veiligheidservaring. Cameratoezicht en een overvloedige aanwezigheid van politie kunnen bijvoorbeeld worden geïnterpreteerd als een teken van gevaar.

Verder zijn duidelijke zichtlijnen belangrijk. Dit geeft inzicht in vluchtroutes en een afwezigheid van verstopplekken. Goed onderhoud en weinig straatvuil geven ook een veilig gevoel. Volgens de broken windows theory geeft een schoon straatbeeld het gevoel dat zowel de medegebruikers als de overheid zich bekommeren om jou als gebruiker. Voor veilig gebruik in de avond is goede verlichting essentieel. Samen vormen het informeel toezicht, een fijne sfeer en verlichting de kern van aangenaam gebruik voor zowel vrouwen als mannen.