Samenwerken aan de puzzel van ruimte

Marieke Theeuwen van de provincie Utrecht trapt af en zet meteen de context neer: "Nee, de provincie bouwt geen woningen; maar maakt wel beleid en regels die hierop van invloed zijn". De provincie ondersteunt hierin met name gemeenten: "Gezamenlijk werken we aan de puzzel van ruimte".

Het omgevingsbeleid van de provincie Utrecht en de 6 hoofdprincipes binnen de omgevingsvisie (zie presentatie(PDF)) leiden tot verschillende ambities. Hoofdkeuzes die als gevolg van dit omgevingsbeleid rondom wonen en milieukwaliteit door de provincie gemaakt, zijn: 

• Duurzaam, gezond en veilig bereikbaar, met prioriteit bij fiets- en OV-ontwikkeling.
• Vitale steden en dorpen: woningbouw vooral rond OV-knooppunten en binnen bestaand stedelijk gebied.
• Verbeteren milieukwaliteit, beperken blootstelling, streven naar WHO-advieswaarden lucht en geluid. Hierin staat gezondheidswinst centraal.

Marieke legt uit dat dit logische keuzes lijken met voldoende draagvlak. Echter, vaak kom je toch uit op potentieel bouwen op plekken met een slechte(re) milieukwaliteit. In de provincie Utrecht komt dit met name door de hoeveelheid infrastructuur. Hier volgt een dilemma: er zijn wel veel woningen nodig en wettelijk mag je er bouwen, maar kunnen hier geen betere keuzes in worden gemaakt?

In het Omgevingswetprogramma Gezond en Veilig 2022-2025 is plaats voor een nieuwe tool: de Gezondheidsscan. Een werkwijze (momenteel nog in ontwikkeling) van de provincie om vroegtijdig aandacht te hebben voor de effecten voor een gezonde leefomgeving in beleidsontwikkelingen en gebieds- of locatieontwikkelingen. De Gezondheidsscan zorgt ervoor dat vroeg in het proces focus is op verschillende aandachtspunten, waaronder groen, milieukwaliteit en klimaatadaptatie. Neem je deze afwegingen niet tijdig mee? Dan is het vaak later in het proces (nog) veel lastiger om een goede kwaliteit te realiseren.

Er is nu steeds meer sprake van integraal omgevingsbeleid door elke overheid, maar de praktijk is natuurlijk ingewikkeld. In gebiedsvisies en -projecten wordt samengewerkt met veel verschillende partijen. Zij moeten het eens worden over ambities, doelen en de uitwerking. Ook al zien we vaak dezelfde ideeën, het wordt per thema verder concreet gemaakt en op detail zien we dat dit toch vaak anders wordt ingevuld. Dit maakt het lastig om een hoge ambitie vast te houden; bijvoorbeeld als de partners een net wat lagere, of geen specifieke, ambitie hiervoor geformuleerd hebben. Bovendien is het in de praktijk ook niet altijd even makkelijk om alle hoge ambities tegelijkertijd te realiseren.

Marieke presenteert twee casussen en de dilemma’s waar deze mee gepaard gaan:

• Casus 1: Een locatie met een betere milieukwaliteit, maar waar frequent openbaar vervoer niet mogelijk is. Het resultaat als je hier gaat bouwen? Een toename in autoverkeer. Het dilemma: Waar kies je voor? Meer autoverkeer of toch bouwen op een locatie met een mindere milieukwaliteit maar met OV mogelijkheid? In deze casus is in de regio Utrecht nu gekozen voor deze laatste optie, waarbij ze extra maatregelen treffen voor milieukwaliteit.
• Casus 2: Gebiedsontwikkeling waar woningbouw moet komen. Een deel van de locatie heeft hoge natuurwaarden en een betere milieukwaliteit dan de rest van het gebied. Van dat mooie groen wordt gebruik gemaakt door huidige omwonenden voor recreatie en gezondheid. Moet je dan gewenste woningen daar neerzetten ten koste van de natuur, het groen of puzzelen op de plek met de mindere milieukwaliteit, zodat huidige en toekomstige omwonenden van het groen gebruik kunnen maken?

In dit soort casussen kan de gezondheidsscan worden toegepast en eventuele verschuivingen worden gemaakt. Maar de praktijk blijft: alle wensen meenemen en realiseren is een grote ruimtelijke puzzel.

Foto: Marieke Theeuwen tijdens haar presentatie

GGD: tijdig aan tafel en concreet advies

Maaike van Zijverden (GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst) regio Utrecht) is de tweede spreker aan zet. De GGD werkt met veel partijen samen in hun advisering voor ruimtelijke ontwikkeling, met speciaal oog voor kwetsbare groepen. Zij worden via verschillende wegen benaderd: vanuit directe verzoeken van gemeenten, in het kader van regionale samenwerkingsverbanden en vanuit provincie en ketenpartners. De focus van de GGD ligt met name bij omgevingsvisies. Op termijn ook omgevingsplannen en vergunningen. Hierin worden complexe zaken zoals rondom het bouwen van nieuwe wijken, energietransitie en veehouderijen geregeld.

Samen met o.a. de provincie probeert de GGD vroegtijdig kennis over te brengen bij gemeenten. Hierbij is het van belang op het juiste moment aan tafel te zitten om op tijd te adviseren, omdat er in die fase met relatief kleine maatregelen goed rekening kan worden gehouden met gezondheid.

Het advies van de GGD aan gemeenten kan verschillende vormen aannemen, met als uitgangspunt de kernwaarden van de GGD. Die kernwaarden betreffen de leefomgeving, mobiliteit en gebouwen. Hierin zitten de gezondheidskundige advieswaarden van de GGD verwerkt, die puur gebaseerd zijn op gezondheidseffecten (wetenschappelijk onderbouwd door RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu)). Deze zijn  strenger dan de Nederlandse normen, wat nodig is aangezien de meeste gezondheidsschade in Nederland plaatsvindt onder die normen.

De GGD neemt verschillende stappen om te adviseren over bouwen op belaste locaties met beperkte ruimte:

• Stap 0: Educatie gezondheid en fysieke leefomgeving. Informeren over gezondheidsrisico’s voordat plannen definitief zijn. 
• Stap 1: Werk samen in een vroeg stadium. Ken, betrek en informeer elkaar.
• Stap 2: Op tijd aan tafel om haakjes voor gezondheid aan te kunnen brengen in visies en plannen.
• Stap 3: Gezondheidsinformatie over de locatie overbrengen op een behapbare manier. Tip: maak het visueel!
• Stap 4: Mogelijke maatregelen voor belaste locatie. Denk aan concrete gezondheidsbeschermende aanbevelingen, zoals een woonwijk 50 meter verder van de snelweg af plaatsen om de gezondheidsgevolgen te verlagen. En gezondheidsbevorderende aspecten zoals aangename groene plekken binnen 300 m bereikbaar voor iedereen.
• Stap X: Andere factoren in het spel. Het valt (nog steeds) op dat het sociale en fysieke domein niet geheel bij elkaar zijn aangehaakt. Zet hierop in.

Tot slot blijft woningbouw en omgevingsplannen ook een geldkwestie. Zelfs als je er vroeg bij bent kan de uiteindelijke discussie om budget de plannen buigen. Blijf daarom betrokken bij het hele proces om de juiste keuzes voor gezondheid te kunnen blijven meenemen.

De geadviseerde maatregelen betreffen gezondheidsbevordering en gezondheidsbescherming. Maaike benadrukt dat je slechte milieukwaliteit niet kan compenseren met bijvoorbeeld meer groen. Blijf werken aan het verbeteren van de milieukwaliteit: het is soms niet heel moeilijk en goed mogelijk binnen de plannen.

Foto: Maaike van Zijverden aan het woord