Stimuleren van fietsen

Meer fietsgebruik draagt bij aan een betere bereikbaarheid, gezondheid en leefbaarheid. En is goed voor het klimaat. Daarom zet de staatssecretaris van het ministerie van IenW met veel partijen in op het stimuleren van fietsgebruik.

Feiten fietsgebruik

Nederland fietsland nummer 1

% fietsgebruik van totaal aantal verplaatsingen in 2016

Nederland is onbetwist fietsland nummer 1 in de wereld met meer fietsen dan inwoners: 23 miljoen, waarvan 2 miljoen e-bikes.

Ruim een kwart van alle verplaatsingen die Nederlanders maken gaat per fiets.In 2016 werden in totaal 4,5 miljard fietsverplaatsingen gemaakt waarvoor 15,5 miljard fietskilometers werd overbrugd. De meeste van deze fietskilometers werd gemaakt voor vrijetijdsdoeleinden (37%), gevolgd door fietsen van en naar het werk (24%).

Bron: Ovin 2016, in: KIM Fietsfeiten 2018 (1), visualisatie door Hogeschool Utrecht

Autogebruik korte afstanden: kansen voor meer fietsen

Een derde van de verplaatsingen van minder dan 7,5 kilometer vindt plaats met de fiets, en ook een derde met de auto. Er zijn aanzienlijke verschillen tussen gemeenten. In Midden- en Noord-Nederland (o.a. Groningen, Utrecht, Zwolle en omliggende gemeenten) is het percentage fietsgebruik 45% of meer. In het zuiden van Nederland ligt het percentage fietsgebruik vaak onder de 35%.

% fietsgebruik per gemeente, bij een afstand van minder dan 7,5 km (2015-2017)

Bron: CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek) Centraal Bureau voor de Statistiek  - Onderzoek Verplaatsingen in Nederland (OViN)(2)

In steden is het vaak sneller en goedkoper om voor een korte afstand de fiets te pakken in plaats van de auto.

 

 

Voordelen fietsen vs auto voor korte afstanden

Bron: Google maps, visualisatie Hogeschool van Utrecht, 2019

Veilige en aantrekkelijke fietspaden voor langere afstanden

Bij verplaatsingen tussen de 7,5-15 kilometer vindt 15% met de fiets en 70% met de auto plaats (Bron: OViN 2016, in: KIM Fietsfeiten, 2018 (1)).

Aanwezigheid van veilige en aantrekkelijke fietspaden is een belangrijke voorwaarde voor het stimuleren van fietsgebruik. De meeste kilometers fietspad liggen in de provincie Noord-Brabant, op de voet gevolgd door Gelderland. Dat is vooral een gevolg van de grootte van die provincies. Rekening houdend met de oppervlakte ligt er in de drie provincies van de randstad (Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht) 30 – 70 % meer fietspad dan in het landelijk gemiddelde. Ook is het fietsgebruik daar hoog. Per kilometer fietspad wordt er in de Randstad 35 – 60 % meer kilometers gefietst dan het landelijk gemiddelde (bron CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek) (2)).

Elektrische fietsen en speed-pedelecs zijn ook populair voor de overbrugging van langere afstanden, zowel voor woon-werkverkeer als voor recreatieve uitstapjes.

In Flevoland, Groningen en Friesland loopt de helft van de fietspaden niet langs een weg. Deze fietspaden worden voornamelijk gebruikt voor recreatief fietsen (Fietsersbond 2013 (4)).

Waarom meer fietsen?

   

Voordelen van fietsen

De voordelen van fietsen zijn veelzijdig. Zowel op economisch, sociaal, milieu- als gezondheidsvlak heeft meer fietsgebruik positieve gevolgen. Aandacht voor veiligheid is wel heel belangrijk, want ongelukken met fietsers komen nog regelmatig voor.

 

Positieve effecten van fietsen

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bron: Staatsen et al. INHERIT, 2017 (3); H. Khreis; KIM Fietsfeiten, 2018 (1). Visualisatie RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) i.s.m. Studenten Hogeschool Utrecht

Fietsen en gezondheid

Actief bewegen geeft minder klachten

Lichaamsbeweging is goed voor de gezondheid. Fietsen draagt bij aan minder overgewicht, diabetes, en hart- en vaatziekten. Actieve mensen hebben 18% minder kans op depressieve klachten dan mensen die niet bewegen. Bij volwassenen is 150 minuten van matige fysieke activiteit (zoals fietsen) geassocieerd met een 18% lager risico op hartvaatziekten (Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen, 2017) (5).

 

Minder ziekteverzuim

Fietsen draagt bij aan minder ziekteverzuim (TNO 2009) (6). Onderzoek onder ongeveer 365.000 Britse forenzen 5 jaar lang liet zien dat regelmatig fietsen (en wandelen) naar het werk leidde tot een verlaagd risico op hartvaatziekten (Celis-Moralis et al. BMJ 2017) (7). Ook is fietsen ontspannend en kan het de slaapkwaliteit en de mentale gezondheid verbeteren. Fietsen zorgt  voor sociale interactie en draagt bij aan de onafhankelijkheid en zelfredzaamheid van mensen met een laag inkomen (Staatsen et al. INHERIT, 2017 (3); Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen, 2017) (5).

 

Toename levensverwachting

Wanneer 12,5% van de korte afstandsritjes met de auto door fietsen zou worden vervangen, dan leidt dit tot 3-14 maanden toename in levensverwachting door toename van lichamelijke activiteit (De Hartog et al., 2010). (8).

 

Blootstelling luchtverontreiniging

Fietsers zijn meer blootgesteld aan luchtverontreiniging tijdens het fietsen en lopen een groter risico op een ongeval, maar dit weegt niet op tegen de positieve effecten van bewegen (Bron: De Hartog et al, 2010 (8); Staatsen et al., INHERIT, 2017) (3).

 

Economische baten

De gezondheidsgerelateerde winst door fietsen wordt geschat op 19 miljard euro per jaar. Het kabinet geeft ieder jaar ruim 2 miljard euro uit aan autowegen. Voor circa één derde van dat geld zijn de stedelijke fietsinfrastructuur, fietsenstallingen en regionale fietssnelwegen volledig op orde, inclusief stimuleringsregelingen. Dat levert niet alleen minder files op, maar ook schonere lucht, minder verkeerslawaai, minder klimaatschade, meer ruimte in de stad en tientallen miljoenen minder zorgkosten (Bron: Fietsmagazine Platform Gezond Ontwerp, De gezondheidswinst van fietsen. Carlijn Kamphuis (UU Universiteit Utrecht (Universiteit Utrecht)) en Paul Schepers (RWS)).

Fietsen en veiligheid

Verkeersongevallen

In 2016 overleden er in Nederland 189 fietsers in het verkeer. Dit is ongeveer 30% van het totaal aantal verkeersdoden. Het aantal ernstig gewonde fietsers wordt in 2015  geschat op ongeveer 13 duizend. Fietsen is onveiliger dan autorijden, maar veiliger dan een bromfiets, scooter of motor. Oorzaken van fietsongevallen zijn gebreken aan de weg, andere voertuigen en gedrag. (Bron: Fietsers. SWOV-factsheet, juni 2017, Den Haag (9)).  Vooral ouderen zijn het slachtoffer van fietsongevallen.

 

Elektrische fietsen

Electrisch fietsen

Elektrische fietsen zijn populair. Het waren eerst vooral ouderen die een elektrische fiets namen, maar inmiddels is de elektrische fiets ook populair bij andere doelgroepen. Het is niet precies bekend of er een verhoogd risico is voor fietsen op een elektrische fiets vergeleken met een gewone fiets. De ernst van de verwondingen is wel groter bij een ongeval met een elektrische fiets. Ouderen hebben een iets grotere kans om te vallen of op een ander ongeval met een elektrische fiets. Naast elektrische fietsen zijn er sinds enige tijd ook ‘speed-pedelecs’, die nog sneller kunnen. Vanaf 1 januari 2017 valt de speed-pedelec in de categorie bromfietsen, en geldt voor berijders van speed pedelecs helmplicht en moeten ze gebruik maken van het gecombineerde fiets/bromfietspad of van de rijbaan. De speed-pedelec rijder rijdt liever op het fietspad dan op de rijbaan. Een veilige inpassing van de speed-pedelec in het Nederlandse wegverkeer blijft een forse uitdaging . Eerste praktijkonderzoek naar gedragseffecten). Op basis van onderzoek is nog niet te zeggen wat de beste plaats op de weg is voor speed-pedelecs: de rijbaan of het fietspad. (bron: SWOV (2017). Factsheet Elektrische fietsen en speed-pedelecs (9)).

Fietsen en ruimte

Meer ruimte in de stad

Een ander voordeel van fietsen is dat fietsen minder ruimte in beslag nemen dan de auto.

Bron: De beweegvriendelijke stad, Urhahn, Stedenbouw&Strategie

Fietsen en luchtverontreiniging

Minder files en betere luchtkwaliteit

Korte ritten met de fiets in plaats van met de auto betekent minder files en betere luchtkwaliteit. Ook draagt het bij aan het terugdringen van het klimaatprobleem, doordat er minder CO2 wordt uitgestoten. We leggen in Nederland jaarlijks 15,5 miljard kilometer af met de fiets. Hetzelfde aantal kilometers per auto leidt tot een jaarlijkse uitstoot van circa 2,3 megaton CO2, circa 3,1 kiloton NOx en circa 0,15 kiloton fijnstof.

Fietsbeleid

De overheid zet in op verdere groei van het fietsgebruik in Nederland. Fietsen draagt bij aan belangrijke nationale doelen zoals bereikbaarheid, klimaatbeleid, leefbaarheid, duurzaamheid en gezondheid.

Fietsstimuleringsprogramma Tour de Force

Het ministerie van IenW heeft samen met de partners van het fietsstimuleringsprogramma Tour de Force de ambitie om drie miljard meer fietskilometers in tien jaar tijd te behalen. Fietsen en openbaar vervoer moeten aantrekkelijke alternatieven vormen voor autogebruik. Er wordt nader onderzoek gedaan naar de effecten van fietsmaatregelen. Vanuit die gedachte is vanuit de Tour de Force de Nationale Fietsagenda 2.0 geformuleerd.

Nationale Fietsagenda 2.0

Begin 2019 is de Nationale Fietsagenda 2.0  van start gegaan, waarin lopende en nieuwe afspraken over het stimuleren van fietsen worden gecombineerd. Er wordt ingezet op 20 procent meer fietskilometers en 200.000 werknemers extra op de fiets. Een nieuw doel in de Agenda is aandacht voor de fiets in de omgevingsvisie .Hierdoor wordt fietsen in breed perspectief meegenomen in gemeentelijke plannen, zoals de aanleg van sportvoorzieningen. Ook wordt gemeenten gevraagd om op meer rotondes binnen de bebouwde kom voorrang voor fietsers te realiseren. En meer zones zo in te richten dat niet de fiets, maar de auto te gast is.

Effectief en efficiënt inzetten van middelen

Om de beschikbare middelen effectief in te zetten wordt ook ingezet op betere monitoring. De evaluatie van het Beter Benutten programma in 2018 levert hiervoor belangrijke input. Ook wordt actief ingezet op het wegnemen van belemmeringen voor (meer) fietsgebruik. Om het beschikbare budget zo efficiënt mogelijk te besteden is overleg gevoerd met overheden en maatschappelijke organisaties via de Tour de Force . Bij de prioritering van projecten wordt voorkeur gegeven aan projecten die op korte termijn kunnen worden gerealiseerd. Ze moeten aantoonbaar passen in een regionale aanpak van fietsstimulering waarbij werkgevers betrokken zijn en er moeten kansen zijn om een overstap van auto naar fiets of fiets+OV te bewerkstelligen. Ook moeten projecten duurzaam worden gerealiseerd, bijvoorbeeld door toepassing van de principes van circulair bouwen. Verder wordt ingezet op het opschalen van succesvolle fietsmaatregelen die zijn uitgevoerd in het programma Beter Benutten , dat inmiddels is afgerond, zoals het gerichter zoeken naar andere doelgroepen (mensen tot 45 jaar, werknemers uit MKB Midden- en kleinbedrijf (Midden- en kleinbedrijf), groepen buiten het woon-werk verkeer).

 

 

 

Snelfietsroutes en parkeervoorzieningen

Sinds provincies in 2006 zijn gestart met de aanleg van snelfietsroutes is al bijna 500 kilometer aan aantrekkelijke fietsroutes gerealiseerd. Als het aan de decentrale overheden ligt komt daar de komende jaren nog minstens 600 kilometer bij, met de ambitie voor nog eens 400 kilometer na 2021. Ook worden bestaande fietsroutes aantrekkelijker, breder en sneller gemaakt, zodat mensen vaker de fiets pakken. Zo wordt ook geïnvesteerd in verduurzaming van het woon-werkverkeer en in de bereikbaarheid van stedelijke regio’s. De fiets is een volwaardig alternatief voor andersoortig vervoer en maakt daarom vanaf 2018 integraal onderdeel uit van de Bestuurlijke Overleggen MIRT. Hierin zijn concrete afspraken gemaakt over de verdeling van de in het regeerakkoord afgesproken €100 miljoen voor stimulering van fietsen. Dit is verdeeld in €26 miljoen voor routes en €74 miljoen voor stallingen, op basis van 60% cofinanciering door de regio. Afgesproken is dat provincies, vervoersregio’s en gemeenten op korte termijn 345 miljoen euro investeren in extra snelle fietsroutes, waaronder 15 zogenaamde doortraproutes. Bij het selecteren van plannen is gekeken naar de mogelijkheid of de plannen deze komende jaren te realiseren zijn en duurzaam kunnen worden aangelegd in het kader van circulair bouwen. Bron: Kamerbrief Uitkomsten Bestuurlijk overleg MIRT, (IENW/BSK-2018/2554237), november 2018 (10).

Veilig fietsen, ook voor ouderen

Het is belangrijk dat meer fietsen niet leidt tot meer ongevallen. Instrumenten die de kwaliteit van de fietsinfrastructuur in kaart brengen zijn in ontwikkeling met als doel om de infrastructuur te verbeteren: CycleRAP door ANWB, Quick Scan door Fietsersbond. Naast ongevalsregistratie zullen op deze manier fietspaden risicogericht , en daarmee preventief,  in kaart gebracht gaan worden. Ook is een programma opgezet voor de oudere fietsers: Doortrappen. Via kanalen binnen gemeenten, zoals de buurtsportcoach, wordt veilig fietsen onder de aandacht gebracht bij senioren. Momenteel wordt gewerkt aan de landelijke uitrol van dit programma samen met de andere overheden. Bron: Kamerbrief Fietsbeleid (kst-34775-A-70), juni 2018 (11).

Omgevingswet

De Omgevingswet en de omgevingsvisies die nationaal, regionaal en gemeentelijk worden opgesteld bieden een kans voor het stimuleren van fietsen en bewegen. Daarom is besloten om het thema ‘fiets en omgevingsvisie’ tijdelijk als een extra project aan het uitvoeringsprogramma van de Tour de Force toe te voegen met als doel:

  • In en tussen de steden een actief netwerk opzetten van professionals (verkeer, ruimte en gezondheid) om gezamenlijke kennisontwikkeling te stimuleren.
  • In de omgevingsplannen van de samenwerkende ambitieuze fietssteden (F10) een herkenbaar onderdeel over het stimuleren van fietsen en lopen in brengen.
  • In deze steden bij de uitwerking van de omgevingsvisie gericht uitvoering te geven aan projecten voor fietser en voetganger.

Meer forenzen op de fiets

Praktijkvoorbeelden

Fietsstimulering woon-werkverkeer: aanleg fietssnelwegen

Fietssnelwegen hebben een herkenbare infrastructuur, met een goede doorstroming. Er zijn geen kruisingen met gemotoriseerd verkeer en weinig verkeerslichten. Uit een evaluatie van de snelfietsroute F35 in Twente blijkt dat het ook daadwerkelijk fietsen kan stimuleren. Een kwart van de fietsers had zijn of haar verplaatsingsgedrag aangepast, en 7% was minder met de auto gaan rijden. Provincies en gemeenten hebben geïnventariseerd waar snelfietsroutes gerealiseerd zijn en waar ze nog komen. De komende twee jaar wordt nog 600 km aan fietsroutes aangelegd en na 2021 nog eens 400 km.

Bestaande (groen) en geplande fietssnelwegen (oranje) in Nederland.

Bron: Fietsberaad, 2018.

Fietsstimulering kinderen in achterstandswijken: Fietsen op Zuid

De gemeente Rotterdam wil met het programma ‘Fietsen op Zuid’ de luchtkwaliteit verbeteren en het fietsgebruik stimuleren in een aandachtswijk van Rotterdam. Dit programma laat kinderen vooral ervaren dat fietsen leuk is. Op basisscholen worden met BMX fietsen verkeerslessen gegeven. Om dit programma tot een succes te maken werd eerst via ouders van leerlingen van een basisschool vastgesteld waarom kinderen niet fietsen. Daarnaast werd de schoolomgeving in kaart gebracht op de aanwezigheid van veilige fietsroutes. En met resultaat: het aantal kinderen dat met de fiets naar school kwam steeg van 20% naar 35%.

Fietsstimulering voor ouderen: Doortrappen

Het IenW-programma Doortrappen biedt een aantal nieuwe tools om ouderen te helpen zo lang mogelijk veilig te blijven fietsen. Doortrappen motiveert senioren zelf maatregelen te nemen om veilig te blijven fietsen. Deze maatregelen worden lokaal aangeboden door bijvoorbeeld fysiotherapeuten, fietsenmakers, klaverjasclubs of ouderenbonden. Via hun eigen vertrouwde netwerk krijgen senioren tips, informatie en interventies die hen bewust maakt van de mogelijkheden die zij hebben hun eigen fietsveiligheid te verbeteren. Dat lukt, door fietsveiligheid te verbinden aan bewegen en actief blijven, door niet betuttelend te zijn en door de Doortrappen-boodschap in herkenbare stijl vorm te geven, consistent door te voeren en te blijven herhalen. Ouderen langer laten doorfietsen is belangrijk om deel te blijven nemen aan het dagelijkse leven.

Vanuit de provincies Friesland, Overijssel, Gelderland, Utrecht en Zuid-Holland en de vervoerregio Amsterdam zijn kwartiermakers aan de slag, om op lokaal niveau Doortrappen-activiteiten te organiseren. Doortrappen is geschikt voor zowel kleine als grote gemeenten in heel Nederland. En een aantal gemeenten doen al actief mee: Amersfoort, Amsterdam, Enschede, Goes en Maassluis.
 

Fietsstimulering niet-westerse allochtone vrouwen: Ik Fiets

In het kader van het programma ‘Ik Fiets’ worden in Amsterdam fietslessen gegeven aan (migranten) vrouwen, om o.a. zelfredzaamheid, maatschappelijke participatie, ontmoeting en leefstijl te bevorderen.

Uit de evaluatie van dit programma bleek dat de doelgroep niet-westerse allochtone vrouwen vooral gebaat was bij het functioneel gebruik van de fiets, niet het recreatieve gebruik. Naar schatting blijft zeker 75% van de deelnemende vrouwen blijvend gebruik maken van de fiets. Een deel van de vrouwen wordt ambassadeur en geeft zelf weer fietsles.

Bekijk hier meer inspirerende praktijkvoorbeelden

Meer weten?

Beleid van de Rijksoverheid

Kennis en feiten over fietsen

Overige websites

Internationale websites

Referenties
  1. KIM (2018). Fietsfeiten.
  2. CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek) (2015-2017). Onderzoek Verplaatsingen in Nederland (OViN).
  3. Staatsen, B., N. van der Vliet, H. Kruize et al. (2017) INHERIT: Exploring triple-win solutions for living, moving, and consuming that encourage behavioural change, protect the environment, promote health and health equity. EuroHealthNet, Brussels.
  4. Fietsersbond (2013). Jaarverslag.
  5. Gezondheidsraad (2017). Beweegrichtlijnen.
  6. TNO (2009). Regelmatig fietsen naar het werk leidt tot lager ziekteverzuim.
  7. Celis-Moralis et al. (2017) Association between active commuting and incident cardiovascular disease, cancer, and mortality: prospective cohort study. BMJ.
  8. De Hartog, J.J., H. Bogaard, H. Nijland, G.Hoek (2010). Do the Health Benefits of Cycling Outweigh the Risks?. Environmental Health Perspectives, vol 118, nr 8, 1109-1116.
  9. SWOV (2017) Factsheet Electrische fietsen en speed-pedelecs. Den Haag.
  10. Kamerbrief (november 2018). Uitkomsten Bestuurlijk overleg MIRT, (IENW/BSK-2018/2554237).
  11. Kamerbrief (juni 2018). Ambities Fiets (kst-34775-A-70).