De voedselomgeving van nu kenmerkt zich door een hoge beschikbaarheid en veel keuze in ongezond voedsel, met veelal lage prijzen voor ongezonde keuzes. De afgelopen decennia is het aanbod sterk gestegen van voedsel hoog in suiker, vet en zout. Het voedselaanbod kenmerkt zich daarnaast door een hoge mate van bewerking, grote porties en een groot aandeel van dierlijke eiwitten (zie het thema Voedselomgeving van de Volksgezondheid Toekomstverkenning van het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu)). Zo’n 80% van het aanbod en promoties in supermarkten, en 91% van het aanbod in horecaketens, past niet in Schijf van Vijf (zie het onderzoek over het aanbod door de Wageningen Universiteit). Ook is er een veelheid aan voedselmarketing waarbij consumenten worden verleid om ongezonde producten te kopen (zie het position paper(HTM) van Wageningen Universiteit). 

De voedselomgeving speelt een belangrijke rol bij onze voedselkeuzes en daarmee ons voedselpatroon. In het algemeen is ons huidige voedselpatroon ongezond. We eten meer dan nodig en we eten veel voedsel hoog in zout, vet en suiker. We eten ook veel dierlijke producten en te weinig volkoren graanproducten, groenten, fruit en noten. Gemiddeld halen we ongeveer 60% van onze energie-inname uit sterk bewerkte voedingsmiddelen. Ongezonde voeding is een belangrijke risicofactor voor sterfte en ziekte. Dit komt vooral doordat ongezonde voeding samenhangt met onder meer een hoger risico op hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en verschillende soorten kanker (zie Volksgezondheid Toekomstverkenningen 2018 - Leefstijl en Omgeving van het RIVM en de Richtlijnen Gezonde Voeding van de Gezondheidsraad 2015). In Nederland draagt ongezonde voeding naar schatting 8,1% bij aan de ziektelast (zie de Factsheet Ongezonde Voeding(PDF) van het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu)).

Een ongezonde voedselomgeving hangt samen met ongezonde voedselconsumptie en gezondheidsuitkomsten. Zo leiden de beschikbaarheid en betaalbaarheid van (on)gezonde producten tot hogere consumptie van deze producten en hangen ze samen met de mate van (on)gezondheid van het voedingspatroon en overgewicht. Bovendien heeft voedselmarketing een invloed op de voedingsvoorkeuren van kinderen, en hangt het samen met ongezondere voedselkeuzes, snacken en een hogere energie-inname. Voor meer informatie over invloeden van de voedselomgeving op de consumptie en gezondheidsuitkomsten, en mogelijke maatregelen, zie het Kennisportal Mogelijkheden voor Interventies en Beleid.

Het huidige voedselsysteem dat vorm geeft aan onze voedselomgeving (waaronder de voedselproductie en -consumptie) is niet duurzaam (zie het thema Voedselomgeving van de Volksgezondheid Toekomstverkenning RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) en dit RIVM-rapport over milieubelasting van de Nederlandse voedselconsumptie(PDF)). 

Uit de Voedselconsumptiepeiling (2012-2016) bleek dat de consumptie van vlees, zuivel en niet-alcoholische dranken het meest bijdroegen aan broeikasgasemissies, en de consumptie van niet-alcoholische dranken, fruit en vlees aan blauw waterverbruik/irrigatiewater. Daarnaast heeft de hoge productie van dierlijke voedingsmiddelen zoals vlees (voornamelijk rundvlees), zuivel en kaas negatieve effecten op biodiversiteit, waterkwaliteit en landgebruik (Willett et al., 2019 Willett, Rockstrom, Loken, Springmann, Lang, Vermeulen, al., Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems (2019) (Willett, Rockstrom, Loken, Springmann, Lang, Vermeulen, al., Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems (2019)) , Stoll-Kleemann & O'Riordan, 2015 Stoll-Kleemann, O'Riordan, The Sustainability Challenges of Our Meat and Dairy Diets (2015) (Stoll-Kleemann, O'Riordan, The Sustainability Challenges of Our Meat and Dairy Diets (2015)) ). Ook draagt het stevig bij aan verzuring en vermesting. Tevens wordt veel van het voedsel wat wij consumeren van ver geïmporteerd en verspillen we veel voedsel, zo’n 9.5% van ons gekochte eten (zie deze Voedselverspilling pagina van het Voedingscentrum en deze PBL Planbureau voor de Leefomgeving (Planbureau voor de Leefomgeving)-notitie over Voedsel in Nederland(PDF)). 

Een gezonder voedingspatroon is gelinkt aan een lagere uitstoot van broeikasgassen, maar hoger waterverbruik. Plantaardige voedingsmiddelen hebben veelal een lagere impact op het milieu, en het eten van deze voedingsmiddelen is over het algemeen gezond (Zie ook de website van de Voedselconsumptiepeiling van het RIVM). 

Meer informatie over duurzamer eten(PDF) en de impact van voedselconsumptie op het milieu is te lezen op deze Factsheet van het Voedingscentrum. Tevens heeft het RIVM een database met daarin de milieubelasting van voedingsmiddelen. 

Ook blijkt uit onderzoek dat achtergestelde groepen vaker in ongezonde voedselomgevingen wonen, met minder toegang tot gezond voedsel en meer toegang tot minder gezond voedsel. Voor meer informatie, zie het Kennisportal Mogelijkheden voor Interventies en Beleid.  Dit kan bijdragen aan gezondheidsverschillen. In het position paper van Wageningen University & Research (WUR) “Gezonde voedselomgeving is essentieel voor preventie en gezondheidsbevordering(PDF)” wordt dieper ingegaan op het belang van een gezonde voedselomgeving om gezondheidswinst te behalen, en gezondheidsverschillen te verkleinen.